مناظرات امام صادق با ابوشاکر دیصانی(2)

ابوشاکر دیصانی از منکرین خدا، با امام صادق علیه‏السلام مناظراتی داشته است؛ و همچنین وی سؤالاتی از هشام بن حکم نموده و هشام پاسخ آنها را از آن حضرت گرفته و برای او نقل کرده است. 
ابوشاکر روزی به هشام بن حکم گفت، در قرآن آیه ای بیان شده که مطابق با اعتقاد ماست و آن آیه این است: (و هو الذی فی السماء اله و فی الأرض اله) [1] . 
هشام می‏گوید: من نتوانستم پاسخ او را بدهم، تا این که به حج رفتم و سؤال او را خدمت امام صادق علیه‏السلام مطرح نمودم. امام علیه‏السلام فرمود: «این سخن زندیق خبیثی است» سپس فرمود: «هنگامی که بازگشتی از او بپرس، نام تو در کوفه چیست؟ او خواهد گفت: عبدالله. پس دوباره بپرس: نام تو در بصره چیست؟ او باز خواهد گفت: عبدالله. پس به او بگو: پروردگار ما نیز این چنین است نام او در آسمان اله است. و در هر مکان دیگری نیز اله است.» و چون من به عراق بازگشتم و این پاسخ را به ابوشاکر دادم او گفت: «تو این پاسخ را از حجاز آورده ای.» [2] . 
روزی ابوشاکر از هشام بن حکم پرسید: آیا تو به خدا اعتقاد داری؟ هشام پاسخ داد: آری. ابوشاکر پرسید: خدای خود را قادر می‏دانی؟ هشام پاسخ داد: آری، ابوشاکر پرسید: آیا او می‏تواند همه‏ی دنیا را درون یک تخم مرغ جای دهد، به گونه ای که نه تخم مرغ بزرگ تر و نه دنیا کوچک تر شود؟ هشام گفت: باید به من مهلت بدهی. ابوشاکر گفت: یک سال به تو مهلت می‏دهم. پس هشام بر مرکب سوار شد و خود را به امام صادق علیه‏السلام رساند و گفت: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله عبدالله دیصانی سؤالی از من پرسیده و جز خدا و شما پاسخ آن را نمی‏داند. امام صادق علیه‏السلام فرمود: ای هشام، کدام یک از حواس پنج گانه‏ی تو از همه کوچک تر است؟ هشام گفت: چشم‏هایم. 
امام علیه‏السلام فرمود: مقدار بینایی آن چقدر است؟ هشام گفت: به اندازه ی یک عدس یا کمتر. امام علیه‏السلام فرمود: با چشم‏هایت به اطراف خویش بنگر و به من بگو چه می‏بینی؟ هشام گفت: آسمان، زمین، خانه‏ها، قصرها، بیابان‏ها، کوه‏ها و نهرها را می‏بینم. امام صادق علیه‏السلام فرمود: آن خدایی که می‏تواند آنچه را تو دیدی در درون یک عدس و کمتر از آن قراردهد؛ می‏تواند همه‏ی دنیا را درون تخم مرغ جای دهد؛ به گونه ای که نه تخم مرغ بزرگ تر و نه دنیا کوچک تر می‏شود. پس هشام خود را در آغوش امام صادق علیه السلام انداخت و صورت و دست و پای آن حضرت را بوسید و گفت: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله، پاسخ شما کافی است. و سپس به خانه‏ی خود بازگشت. 
[نگارنده گوید:] چنین پاسخی به منظور اقناع و توجیه ظاهری مدعی بیان شده و حضرت صادق علیه‏السلام دلیل برهانی آن را بیان نکرده است. دلایل برهانی چنین سؤالاتی این است که این عمل محال و انجام شدنی نیست؛ همان گونه که اموری چون وجود شریک برای خداوند و اجتماع نقیضین و ضدین محال است. این به علت ضعف در قدرت خداوند نیست؛ بلکه ضعف در مقدور است. چرا که قدرت بر چیزی تعلق می‏گیرد که امکان وجود خارجی داشته باشد. و این کاملا واضح است. و شاید امام علیه‏السلام می‏دانسته که اگر این گونه به دیصانی پاسخ دهد یا قانع نمی‏شود و یا نمی‏فهمد. 
و روایت شده که همین سؤال را از امیرالمؤمنین نیز پرسیدند و آن حضرت فرمود: «به خداوند نمی‏توان نسبت عجز و ناتوانی داد و آنچه تو سؤال کردی امکان وجود ندارد.» و در حقیقت پاسخ صحیح همین است. 
سپس دیصانی نزد هشام آمد و هشام به او گفت: اگر برای گرفتن پاسخ آمده ای، پاسخ تو این است. دیصانی گفت: من برای گرفتن پاسخ نیامده ام، بلکه برای سلام کردن به نزد تو آمده ام. پس دیصانی از نزد هشام خارج شد و به در خانه امام صادق علیه‏السلام رفت و اجازه‏ی ورود خواست و چون وارد شد گفت: «ای جعفر بن محمد، مرا به پروردگار خود راهنمایی کن». امام صادق علیه‏السلام فرمود: نام تو چیست؟ او جواب نداد و از خانه امام خارج شد. اصحاب امام به او گفتند: برای چه نام خود را نبردی. دیصانی گفت: اگر می‏گفتم: نام من عبدالله است، او می‏پرسید: آن خدایی که تو بنده‏ی او هستی کیست؟ به او گفتند: بازگرد و بخواه که تو را از معبود خویش آگاه سازد؛ بدون آن که از نام تو سؤال کند. 
پس دیصانی به خانه امام علیه‏السلام بازگشت و گفت: مرا به پروردگارم راهنمایی کنید و از نام من سؤال نفرمایید. امام صادق علیه‏السلام فرمود: بنشین و چون نشست، در آن مجلس کودکی بود که تخم مرغی در دست داشت و با آن بازی می‏کرد. پس امام صادق علیه‏السلام به دیصانی فرمود: ای دیصانی، چنان که می‏بینی این تخم مرغ، بسته است و پوسته‏ی غلیظی بر روی آن قرار گرفته و زیر این پوسته‏ی غلیظ و محکم، پوسته‏ی رقیق و نازکی قرار دارد و درون پوسته‏ی رقیق، دو مایع روان نقره ای و طلایی وجود دارد؛ که هیچ کدام داخل دیگری نمی‏شوند و همان گونه که می‏دانی نه کسی از آن خارج شده که خبر از سلامت آن بدهد و نه کسی در آن داخل شده که خبر از فساد آن بدهد. و معلوم نیست آیا برای پیدایش جوجه نر آفریده شده و یا برای پیدایش جوجه ماده. از این تخم مرغ انواع طاووس‏ها [و جوجه‏های گوناگون دیگر] بیرون می‏آید؛ آیا فکر نمی‏کنی که برای این آفرینش مدبری [حکیم] لازم است؟ ابوشاکر دیصانی چیزی نگفت و سر به زیر انداخت و پس از اندکی تأمل، رو به آن حضرت کرد و گفت: 
«أشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له و أن محمدا عبده و رسوله، و أنک امام و حجة من الله علی خلقه، و أنا تائب مما کنت فیه»؛ یعنی شهادت می‏دهم که خدایی جز خدای یگانه نیست و او شریکی ندارد و حضرت محمد صلی الله علیه و آله بنده و رسول اوست و تو امام و حجت خدا بر مردم هستی و من از اعمال گذشته خود توبه می‏کنم. 

پی نوشت ها: 
[1] زخرف / 84. 
[2] کافی ج 1 / 125، باب الحرکة و الانتقال.